Kwas foliowy to inaczej witamina B9, która jest rozpuszczalna w wodzie. Jest to forma syntetyczna, stosowana w suplementach diety i wzbogacanej żywności, podczas gdy naturalnie występującą formą witaminy B9 są foliany.

Kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w wielu procesach metabolicznych w organizmie. Kwas foliowy jest niezbędny m.in. do syntezy i naprawy DNA oraz RNA, produkcji czerwonych krwinek oraz rozwoju płodu. W przypadku niedoboru tego składnika, koniecznie trzeba wprowadzić jego suplementację. 

   

W artykule:

  • Suplementacja kwasu foliowego w ciąży i w czasie planowania ciąży 
  • Kwas foliowy w czasie laktacji
  • Niedobory kwasu foliowego - przyczyny
  • Niedobory kwasu foliowego u osób starszych
  • Źródła kwasu foliowego w diecie

  

Suplementacja kwasu foliowego w ciąży i w czasie planowania ciąży 

Jednym z uzasadnionych powodów suplementacji kwasu foliowego jest zapobieganie wadom cewy nerwowej u płodu. W tym celu powinny go suplementować kobiety w ciąży (zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży) oraz kobiety w wieku reprodukcyjnym, szczególnie kobiety planujące ciążę

 

Zaleca się suplementację 400 µg kwasu foliowego dziennie w okresie okołokoncepcyjnym, czyli bliskim poczęcia, a także w 12 pierwszych tygodniach ciąży. W ciąży często lekarz zaleca zwiększenie dawki do 600-800 µg dziennie. Zmniejsza to częstość występowania wad cewy nerwowej o ok 50-70%. Nie zaleca się przekraczania dawki 1 mg kwasu foliowego dziennie bez wyraźnego wskazania lekarza.

Wpływ niedoboru kwasu foliowego na występowanie wad cewy nerwowej jest bardzo dobrze udokumentowany w badaniach naukowych. Są to wrodzone malformacje spowodowane niezamknięciem się cewy nerwowej w około 4. tygodniu życia płodowego. Do tych wad należy m.in rozszep kręgosłupa oraz bezmózgowie. Są one nieodwracalne i skutkują poważnymi konsekwencjami dla dziecka. 

 

Kwas foliowy w czasie laktacji

W czasie karmienia piersią zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne kobiety karmiącej, a także zapotrzebowanie na wiele składników w diecie. Jednym z nich jest właśnie kwas foliowy. W trakcie laktacji zapotrzebowanie na foliany rośnie do 500 µg na dzień. 

Suplementacja jednak nie zawsze jest konieczna w czasie laktacji. W przypadku, gdy dieta matki karmiącej jest bogata w różnorodne grupy produktów, w tym zielone warzywa, suplementacja może być zbędna. Jednakże pokrycie zapotrzebowania jedynie z dietą może być trudne w tym okresie, dlatego warto kontrolować jego stężenie i w razie potrzeby wprowadzić suplementację. 

 

Niedobory kwasu foliowego - przyczyny

Przyczyn niedoboru kwasu foliowego może być dużo. Jedną z nich jest nieprawidłowa dieta, monotonna i uboga w wartościowe produkty. Znacznie częściej niedobór kwasu foliowego występuje u osób nadużywających alkohol oraz u osób niedożywionych.

Niedobór kwasu foliowego często występuje też u osób z zaburzeniami wchłaniania, celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz długotrwałą dializoterapią. Ponadto, niektóre leki (np. metotreksat) mogą zwiększać zapotrzebowanie na kwas foliowy.

Zbyt mała podaż folianów w diecie, złe ich wchłanianie lub niedobór z innego powodu może doprowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej. Objawia się ona m.in. zawrotami głowy, osłabieniem, szybką męczliwością, zaburzeniami koncentracji lub dusznościami. W wynikach badań laboratoryjnych może wystąpić wtedy obniżona hemoglobina oraz podwyższone MCV. Jest to sytuacja, która wymaga leczenia pod kontrolą lekarza.                                                       

 

Niedobory kwasu foliowego u osób starszych

Osoby w podeszłym wieku charakteryzują się zmniejszonym przyswajaniem niektórych składników pokarmowych, w tym kwasu foliowego. Ponadto, wiele osób starszych popełnia liczne błędy żywieniowe, nie dostarcza wystarczającej ilości pożywienia, w tym będącej źródłem kwasu foliowego.

Kolejnym problemem jest to, że objawy niedoboru kwasu foliowego są dość niespecyficzne. Często zwłaszcza u osób starszych łączone są z wiekiem i nikt nie pochyla się bardziej nad diagnozowaniem potencjalnych niedoborów. 

Jednym z groźnych konsekwencji przewlekłego niedoboru folianów w diecie jest za wysokie stężenie homocysteiny we krwi. Może to prowadzić do zaburzeń poznawczych, chorób sercowo-naczyniowych oraz większego ryzyka występowania nowotworów. Może to mieć związek ze zwiększoną śmiertelnością osób z przewlekłym niedoborem kwasu foliowego. 

Ponadto, wydaje się, że przeciętne spożycie folianów, zwłaszcza u osób starszych, jest niewystarczające, aby pokryć zapotrzebowanie na tę witaminę. Naturalnie występujące w diecie foliany charakteryzują się znacznie mniejszą biodostępnością niż te syntetyczne, które znajdują się w suplementach lub fortyfikowanej żywności. 

Źródła kwasu foliowego w diecie

Badania wskazują, że Polacy spożywają zbyt mało folianów w diecie. Z tego powodu warto obserwować czy nie pojawiają się jakieś niepokojące objawy i w razie potrzeby zbadać poziom kwasu foliowego po konsultacji z lekarzem.  

 

Bogate odzwierzęce źródła folianów to wątróbka drobiowa, nerki, jaja kurze, twaróg camembert oraz łosoś. Natomiast roślinne źródła to przede wszystkim zielone liściaste warzywa (np. szpinak), brokuły, korzeń pietruszki, biała fasola i groch. Największa ilość folianów jest w warzywach świeżych, surowych lub poddawanych krótkiej obróbce termicznej. Orzechy również są cennym źródłem folianów (np. orzechy arachidowe i włoskie).                           

 

Źródła:

  1. Bacz A. (2017). Suplementacja kwasu foliowego u kobiet w ciąży. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63113,suplementacja-kwasu-foliowego-u-kobiet-w-ciazy (dostęp z 21.06.2024)
  2. Jarosz M. (red.) (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. NIZP-PZH. 
  3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. (2022). https://www.ptgin.pl/artykul/rekomendacje-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-dotyczace-suplementacji-u
  4. Mziray M., Siepsiak M., Żuralska R. Domagała P. (2017). Znaczenie kwasu foliowego w diecie osób starszych. Zasadność suplementacji żywności. Pielęgniarstwo Polskie. 2(64).
  5. McNulty H, Pentieva K. (2004). Folate bioavailability. Proc Nutr Soc. 63(4): 529–536.