Zaburzenia odżywiania wśród sportowców od wielu lat są powszechnym problemem i mogą dotyczyć nawet 20 – 60% sportowców (częściej kobiet niż mężczyzn). Dyscypliny tzw. „wysokiego ryzyka”, czyli z większym prawdopodobieństwem wystąpienia zaburzeń odżywiania to w szczególności sporty sylwetkowe np. kulturystyka i fitness, a problem dotyczy także instruktorek i trenerek w branży fitness.

W artykule:

  • Zaburzenia odżywiania wśród sportowców

  • Dlaczego sportowcy cierpią na zaburzenia odżywiania?

  • Zaburzenia odżywiania w sporcie

  • Ortoreksja w środowisku fitness

  • Jak rozpoznać ortoreksję?

  • Dlaczego ortoreksja jest niebezpieczna?

  • Skąd biorą się zaburzenia odżywiania?

  • Zaburzenia odżywiania wśród sportowców

Zaburzenia odżywiania wśród sportowców

Podczas całego procesu treningowego bardzo ważnym elementem jest regeneracja, a jej częścią jest zbilansowana i zdrowa dieta. Żywienie sportowców wpływa nie tylko na wyniki sportowe i wspomnianą regenerację, ale również na samopoczucie i zdrowie.

Okazuje się, że w sportach takich jak lekka atletyka (w tym biegi długodystansowe, inne konkurencje techniczne), taniec, balet, gimnastyka, narciarstwo, łyżwiarstwo występuje zwiększone ryzyko zaburzeń odżywiania.

Jednak to nie tylko określona dyscyplina sportowa, ale i środowisko, w którym pracujemy może wywierać pewne negatywne i zaburzone wzorce zachowań żywieniowych. To właśnie ciemna strona branży fitness i presja otoczenia, gdzie eksponowana jest szczupła sylwetka i sprawne ciało.

Dlaczego sportowcy cierpią na zaburzenia odżywiania?

Zaburzenia odżywiania w sporcie mogą sięgać (w zależności od dyscypliny sportowej) nawet 60%.

Samo pojęcie „fitness” definiuje się bardziej jako filozofię związaną z dbaniem i troską nie tylko o ciało, ale również zdrowie i sprawność fizyczną. Do fitnessu można zaliczyć wiele wszechstronnych ćwiczeń fizycznych, gdzie wspólną cechą jest często społeczny charakter ćwiczeń i brak rywalizacji.

W kontekście psychicznym i fizycznym w wyniku zaburzeń odżywiania może dojść do znacznego pogorszenia funkcjonowania organizmu. Zbyt restrykcyjna dieta (np. głodówka), czy znaczne ograniczanie różnorodności pokarmów i wybiórcze jedzenie prowadzi do pogorszenia samopoczucia, zaburzonego obrazu własnego ciała i zwiększonego ryzyka depresji.

Zaburzenia odżywiania w sporcie

W mediach społecznościowych z każdej strony jesteśmy „atakowani” filmami i zdjęciami pięknych sylwetek, intensywnych treningów, „czystych” posiłków. Spójrzmy jednak prawdzie w oczy – rzeczywistość nie jest taka kolorowa, jak porcja świeżych warzyw na talerzu.

Dlaczego sportowcy zawodów sylwetkowych popadają w zaburzenia odżywiania? W grupie sportowców trenujących dyscypliny, gdzie pokazuje się szczupłe i wysportowane ciała (aspekt wizualny i sprawnościowy), gdzie waga ciała determinuje część wyniku sportowego dochodzi to większej ilości wskaźników „niezadowolenia z ciała”. Dodatkowo, podejmowane zachowania żywieniowe, takie jak przestrzeganie restrykcyjnej diety czy eliminacja pewnych grup produktów spożywczych, rezygnacja z życia towarzyskiego z uwagi na dietę czy treningi, mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania.

Ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania w sporcie nie dotyczy jednak tylko zawodników sportów sylwetkowych. Dotyczy to również

  • zawodników sportów z elementem artystycznym, takich jak: taniec, gimnastyka, balet, pływanie synchroniczne, skoki do wody,

  • zawodników sportów z klasami wagowymi (boks i inne sporty walki lub mniej popularne w wyścigi konne / dżokeje),

  • osób związanych z branżą fitness: zawodnicy, trenerzy, instruktorzy.

Ortoreksja w środowisku fitness

Aspekty wizualne oraz zdrowotne są głównymi czynnikami, dla których ludzie decydują się na zmianę nawyków żywieniowych. Początkowo jest to jedynie eliminacja produktów wysoko przetworzonych, białego cukru, rozpoczyna się treningi. Jednak w pewnym momencie dochodzić może do zacierania się granicy, gdzie celem jest zdrowie, a pojawia się obsesja na punkcie zdrowia.

Początkowo częściowo eliminowane produkty w diecie, które osoby postrzegały jako niezdrowe są z czasem usuwane całkowicie. Prowadzi to do sytuacji, gdzie w diecie pozostaje znacznie ograniczona już ilość produktów potencjalnie uznanych za „zdrowe”.

Patologiczne zachowania związane ze spożyciem zdrowej żywności przejmują kontrolę nad życiem ortorektyków, którzy skupiają działania wokół nie tylko jakości posiłków, ale również sposobu ich przygotowania.

Nazywa się to potocznie „obsesją zdrowia” a fachowo „ortoreksją(in. orthorexia nervosa), z greckiego orthos – właściwy, prawidłowy; orexia – apetyt, pożądanie.

Jak rozpoznać ortoreksję?

U ortorektyków można zauważyć pewne charakterystyczne zachowania wskazujące na problem:

rygorystyczne przestrzeganie diety

dokładne, wybiórcze zakupy zdrowych produktów (sklepy ze zdrową żywnością)

częsta i dokładna analiza etykiet produktów żywnościowych (kalorie, barwniki, słodziki)

pilnowanie przestrzegania spożycia odpowiedniej liczby kalorii w ciągu dnia

bardzo skrupulatne przygotowywanie posiłków

częste myślenie o jedzeniu, planowanie posiłków

częste rozmowy o tematyce żywienia, zdrowotności pożywienia

unikanie kontaktów towarzyskich (gdzie pojawiają się pokusy żywieniowe)

Dlaczego ortoreksja jest niebezpieczna?

Ortoreksja jest niebezpieczna. Należy reagować na wszelkie sygnały, świadczące o możliwości pojawienia się ortoreksji. Dlaczego jest niebezpieczna i do czego może prowadzić ortoreksja?

niedożywienie i pogorszenie odporności

pogorszenie samopoczucia, koncentracji

podenerwowanie i skoki nastrojów

problem z funkcjami narządów

problemy żołądkowo-jelitowe

zaburzenia cyklu menstruacyjnego

stany lękowe i depresja

obniżenie gęstości mineralnej kości

izolacja społeczna

zaburzenia płodności

pogorszenie zdolności wysiłkowych

Rodzaje zaburzeń odżywiania

Najczęstsze zaburzenia odżywiania to

  • anoreksja (anorexia nervosa) czyli jadłowstręt psychiczny

  • oraz bulimia (bulimia nervosa).

Przyczyn występowania anoreksji może być bardzo wiele, często wymienia się czynniki tj.:

perfekcjonizm, ogromne ambicje i dążenie do sukcesu (na różnych polach),

obniżone poczucie zadowolenia z siebie (niska samoocena),

depresja i trauma fizyczna,

deficyty poznawczo-emocjonalne.

Osoby takie mogą mieć również nieprawidłowe wzorce relacji z rodziną (brak autonomii w dzieciństwie, nadopiekuńczość rodziców, zbyt duże oczekiwania rodziców względem dziecka, problemy w komunikacji między rodzicami, alkoholizm w rodzinie, itd.). Niebagatelną rolę pełni także czynnik społeczno-kulturowy, czyli otaczający nas kult ciała i dążenie do wyimaginowanego ideału piękna, czyli szczupłej sylwetki.

Skąd biorą się zaburzenia odżywiania?

Należy pamiętać, że problem zaburzeń odżywiania może być związany także z innymi niespecyficznymi zachowaniami, np.:

zespołem nocnego jedzenia (ang. night eating syndrome),

zaburzenia odżywiania związane ze snem (ang. sleep-related eating disorder),

zespołem przeżuwania (ang. rumination syndrome),

objadaniem się (z brakiem kontroli nad ilością i jakością spożywanych pokarmów),

regularnym spożywaniem produktów, które nie są do tego przeznaczone (tzw. PICA),

unikaniem bądź ograniczaniem przyjmowania pokarmów (ang. avoidant / restrictive food intake disorder),

pregoreksją,

diabulimią,

dysmorfią mięśniową (bigoreksją).

Zaburzenia odżywiania wśród sportowców

Zaburzenia odżywiania są złożonym zjawiskiem i powstają w wyniku współdziałania czynników psychologicznych, biologicznych i społecznych. Stanowią także element tzw. triady sportsmenek.

Obniżenie kaloryczności spożywanych posiłków jest przyczyną m.in. zaburzeń cyklu menstruacyjnego, odwapnienia kości, anoreksji, bulimii, ryzyka depresji.

Do rzeczywistego stwierdzenia i oceny danych zaburzeń wykorzystuje się często specjalne kwestionariusze a sam problem zaburzeń odżywiania u kobiet w branży fitness jest często niedostrzegany.

Wieloletni problem z postrzeganiem własnego ciała może prowadzić do depresji, stąd bardzo ważna w procesie jest nie tylko pomoc najbliższych, ale również dobra terapia żywieniowo-psychologiczna.

Nie zapominajmy, że era Instagrama to także pewna część kart historii, która zwiększa ryzyko zaburzeń postrzegania własnego ciała. W jednym z badań przeprowadzonych przez zespół badawczy Turner i Lefevre w 2017 r. („Instagram use is linked to increased symptoms of orthorexia nervosa) okazało się, że osoby śledzące społeczność tzw. „zdrowego odżywiania” cechuje większe ryzyko wystąpienia tendencji ortorektycznych.

____________________

Autor: Łukasz Jaśkiewicz