Względny niedobór energii w sporcie nazywany zespołem / syndromem RED-S (ang. Relative Energy Deficiency in Sport) dotyczy zaburzeń fizjologicznych spowodowanych przez niedobór energii (brak odpowiedniej ilości kilokalorii w diecie). Objawy i konsekwencje obejmują m.in. spowolnienie metabolizmu, zaburzenia układu kostno-mięśniowego, obniżenia aktywności układu odpornościowego, zwolnienie syntezy białek oraz zaburzenia układu nerwowego.

Kobiety z syndromem RED-s często gorzej się regenerują oraz doświadczają komplikacji w funkcjonowaniu cyklu menstruacyjnego. Bardzo częstą konsekwencją niedoboru energii jest brak długotrwały brak okresu. Co zrobić, aby okres wrócił?

Przyczyny braku miesiączki

Warto przypomnieć, że głównym czynnikiem etiologicznym wymienionych dysfunkcji jest właśnie niska dostępność energii (NDE), która z kolei jest fundamentem zespołu RED-S. W wyniku niewystarczającej ilości kalorii w diecie dochodzi do zaniku cyklu menstruacyjnego.

Współpraca ze specjalistą

Rekomendowanym postępowaniem niefarmakologicznym, niezależnie od stopnia nasilenia problemu NDE, jest zaangażowanie do współpracy dietetyka sportowego, który już na wczesnym etapie interwencji żywieniowej ułatwi sportowcowi poprawę pułapu DE. W sytuacji, gdy podłożem NDE jest nieintencjonalny zbyt niski pobór energii razem z dietą, wystarczającym postępowaniem może okazać się edukacja żywieniowa.

Zwiększenie dostępności energii może poprawić funkcjonowanie osi podwzgórze— przysadka—gonady, jak również innych aspektów fizjologicznych wśród kobiety eksponowanych na NDE.

Brak miesiączki a dieta i trening

Postępowanie niefarmakologiczne ukierunkowane na poprawę DE powinno uwzględniać modyfikację zarówno komponentu żywieniowego jak i treningowego. Należy także wziąć pod uwagę możliwość wyższego zapotrzebowania energetycznego u dorastających sportowców obu płci. Interwencja żywieniowa powinna skupiać się przede wszystkim na zwiększeniu ilości konsumowanego jedzenia. W razie konieczności należy także uwzględnić zmianę poszczególnych wyborów żywieniowych (np. zbyt duża podaż błonnika, produkty o małej gęstości energetycznej), dystrybucję energii w ciągu dnia (np. zbyt mała liczba posiłków) czy też inne elementy diety (np. konsystencja posiłków, rozkład makroskładników w jadłospisie) w celu ułatwienia zapewnienia zwiększonej dostępności energii.

Wszystkie wprowadzane zmiany powinny uwzględniać indywidualne preferencje zawodnika, a także obciążenia i cele treningowe periodyzowane w zakresie planu treningowego. W przypadku gdy jest to niezbędne, należy również rozważyć zmniejszenie obciążeń treningowych, a nawet zalecić całkowite zaprzestanie podejmowania planowanej aktywności fizycznej — zależnie od objawów NDE oraz skuteczności prowadzonej interwencji.

Brak miesiączki a witamina D

Postępowanie żywieniowe powinno również uwzględniać odpowiednią podaż składników żywieniowych zaangażowanych w obrót tkanki kostnej. Jedną z bardzo ważnych witamin jest witamina D. Osoczowe stężenie 25(OH)D3 <30 ng/ml związane jest ze zwiększonym ryzykiem występowania złamań zmęczeniowych. Poprawa statusu zaopatrzenia organizmu w witaminę D może również skrócić czas rekonwalescencji i ułatwić szybszy powrót do treningu po kontuzji (złamaniu zmęczeniowym).

Dodatkowo może ona również zmniejszać ryzyko incydentu złamania zmęczeniowego. Terapia poznawczo-behawioralna (TPB) jest kolejnym elementem postępowania niefarmakologicznego w RED-S. TPB może ułatwić przywrócenie miesiączki u niektórych kobiet z FHA (czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego; z ang. functional hypothalamic amenorrhea – FHA).

Kiedy miesiączka wróci? 

Postępowanie niefarmakologiczne może prowadzić do przywrócenia miesiączki w ciągu kilku miesięcy od rozpoczęcia interwencji, ale należy mieć na uwadze, że cykl menstruacyjny może dalej przebiegać nieprawidłowo (zaburzenia subkliniczne), dlatego interwencja powinna być kontynuowana co najmniej przez kolejne 3 cykle menstruacyjne.

W przypadku braku współpracy zawodnika z dietetykiem/ lekarzem należy rozważyć uniemożliwienie mu udziału w zawodach lub/i procesie treningowym. Przykłady kontraktów z zawodnikami, formalizującymi założenia współpracy, można znaleźć w wybranych publikacjach naukowych.

____________________

Autor: Łukasz Jaśkiewicz