Żywienie ma istotny wpływ na równowagę hormonalną w organizmie. Hormony pełnią kluczową rolę w regulacji wielu procesów fizjologicznych, takich jak metabolizm, wzrost, funkcje reprodukcyjne, a także regulacji nastroju i stresu. 

 

W artykule:

  • Glikemia i insulina
  • Składniki odżywcze, a hormony tarczycy 
  • Wpływ żywności na hormony steroidowe
  • Prawidłowa masa ciała sprzymierzeńcem hormonów

 

Glikemia i insulina

Węglowodany zawarte w żywności mają duży wpływ na glikemię i produkcję insuliny, czyli hormonu, którego zadaniem jest obniżanie glukozy we krwi. 

 

Spożywanie przetworzonych, łatwo przyswajalnych węglowodanów (zwłaszcza o wysokim indeksie glikemicznym) może spowodować nagły wzrost poziomu cukru we krwi, co z kolei może prowadzić do wzrostu poziomu insuliny

 

Długotrwałe wahania poziomu cukru we krwi mogą zaburzać równowagę hormonalną, szczególnie w przypadku insuliny, która reguluje metabolizm glukozy. W konsekwencji, może wystąpić np. insulinooporność

 

Warto zadbać o spożywanie produktów o niskim i średnim indeksie glikemicznym (pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa zielone, nasiona roślin strączkowych i inne). Nie będą one aż tak bardzo wpływały na poziom cukru jak białe pieczywo, makarony, biała mąka, wypieki i słodycze. Warto zadbać też o odpowiednie zbilansowanie posiłków, przez dodatek źródeł białka oraz tłuszczu. Ciągłe podjadanie między posiłkami będzie niekorzystne dla gospodarki węglowodanowej. 

 

Spożycie błonnika z warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i roślin strączkowych może pomóc w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi i insuliny.

 

W kontekście gospodarki cukrowej i pracy tarczycy ważne jest regularne spożywanie posiłków. Należy unikać bardzo długich przerw pomiędzy posiłkami, a także częstego podjadania pomiędzy.

 

Składniki odżywcze, a hormony tarczycy 

Sposób żywienia jest ważny również dla prawidłowej pracy tarczycy i jej hormonów. Do produkcji hormonów tarczycowych niezbędny jest jod. Głównymi źródłami jodu w żywności jest sól jodowana, ryby morskie, jaja oraz nabiał. Brak wystarczającej ilości jodu w diecie może prowadzić do niedoboru hormonów tarczycy.

 

Selen jest składnikiem mineralnym, który pełni istotną rolę w przekształcaniu hormonu tarczycy T4 w bardziej aktywną formę T3. Dobre źródła selenu to np. orzechy brazylijskie, nasiona słonecznika i ryby.

 

Zarówno selen, jak i jod mogą być składnikami, których może zabraknąć w diecie roślinnej, dlatego weganie powinni szczególnie zwracać uwagę na ich podaż. 

 

Cynk również bierze udział w produkowaniu hormonów tarczycy, dlatego należy zadbać o jego odpowiednią podaż w diecie. Źródłami cynku są pełnoziarniste zboża, orzechy oraz mięso. 

 

Warzywa z rodziny kapustowatych, takie jak kapusta, brokuły, kalafior, brukselka i jarmuż, zawierają związki zwane goitrogenami, które mogą wpływać na funkcjonowanie tarczycy. Jednak gotowanie tych warzyw może zmniejszyć poziom goitrogenów. Zdrowy człowiek nie powinien ograniczać tych wartościowych produktów. 

  

Wpływ żywności na hormony steroidowe

Tłuszcze są niezbędne do produkcji hormonów steroidowych, takich jak kortyzol, testosteron, progesteron i estrogen. Odpowiednie spożycie zdrowych tłuszczów jest kluczowe dla prawidłowej syntezy tych hormonów. Do takich zdrowych tłuszczów należą płynne oleje roślinne (np. oliwa, olej rzepakowy), awokado, nasiona i orzechy. 

 

Do produkcji jakichkolwiek hormonów potrzebne jest spożycie białka. Białka dostarczają organizmowi aminokwasów, które są niezbędne do syntezy hormonów steroidowych

 

Niektóre składniki roślinne, takie jak fitoestrogeny, mogą mieć wpływ na gospodarkę hormonalną, szczególnie hormonów płciowych. Fitoestrogeny to grupa związków o właściwościach estrogennych. Oznacza to, że naśladują działanie estrogenów (żeńskich hormonów płciowych). Wydaje się, że spożycie fitoestrogenów może być korzystne w niedoborach estrogenu. Dieta bogata w źródła fitoestrogenów może m.in łagodzić objawy menopauzy, poprawiać nastrój w trakcie miesiączki, a także zmniejszać ryzyko niektórych chorób. Fitoestrogeny znajdują się w nasionach roślin strączkowych (zwłaszcza w produktach sojowych), niektórych warzywach, zbożach, nasionach i orzechach. 

 

Wiele witamin i składników mineralnych jest niezbędnych do produkcji hormonów, w tym płciowych. Przykładem jest testosteron, do syntezy którego potrzebne są odpowiednie stężenia m.in. cynku oraz magnezu. Niedobory tych składników mogą skutkować obniżeniem libido oraz nastroju, czy zmniejszeniem masy mięśniowej. Warto zadbać o ich wystarczające spożycie z żywnością. 

  

Prawidłowa masa ciała sprzymierzeńcem hormonów 

Podaż energii i związana z tym masa ciała ma duże znaczenie dla gospodarki hormonalnej. Niekorzystna będzie zbyt wysoka, ale też zbyt niska podaż energii w diecie. Dostarczanie za małej ilości kalorii na co dzień może skutkować zaburzeniami funkcjonowania jajników, brakiem owulacji, zmniejszeniem stężenia progesteronu we krwi oraz innymi zaburzeniami hormonalnymi. 

  

Przewlekłe przejadanie się prowadzące do nadwagi i otyłości może także znacznie zaburzać równowagę hormonalną organizmu. Nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do nadmiernego wydzielania estrogenów, co może długofalowo prowadzić do zaburzeń miesiączkowania i zwiększenia ryzyka wielu chorób. 

 

Nadmierna masa ciała może sprzyjać rozwojowi insulinooporności, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do cukrzycy typu 2. Ponadto, w nadwadze i otyłości może być zaburzone wydzielanie hormonów głodu i sytości, co może nasilać trudności w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. 

 

Źródła:

  1. Badowski P., Urbanek-Karłowska B. (2001). Fitoestrogeny - występowanie w żywności. Roczn. PZH. 52(3): 203–212.
  2. Cynk i selen dlaczego są tak potrzebne tarczycy i ich naturalne źródła. (2021). www.thyroset.pl (dostęp z 19.10.2023).
  3. Bojanowska, M., Kostecka, M. (2018), Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność. Problemy Nauk Biologicznych. 62(2): 425-439.