W wyniku rozwoju przemysłu stosowany jest coraz większy wachlarz procesów technologicznych oraz dodatków do żywności, mających różnorakie zastosowanie. Wokół substancji dodawanych do żywności, zwłaszcza oznaczanych symbolem “E”, narosło wiele mitów. Warto mieć świadomość, że nie wszystkie z nich są złe, a każdy dodatek przed dostępem do obrotu musi być zbadany pod względem bezpieczeństwa. 

W artykule:

  • Czym są dodatki do żywności i po co są dodawane?
  • Czy konserwanty są szkodliwe?
  • Barwniki, które szkodzą dzieciom 
  • Czy słodziki są zdrowe?
  • Czy należy unikać produktów z symbolem “E” w składzie?

Czym są dodatki do żywności i po co są dodawane?

Dodatek do żywności to substancja naturalna lub syntetyczna, która sama w sobie nie jest żywnością, nie jest też samodzielnie spożywana. Może, ale nie musi zawierać wartości odżywczej. Ta substancja jest dodawana celowo w trakcie produkcji, przetwarzania, przygotowywania, przechowywania, transportu, czy pakowania żywności w celu osiągnięcia jakiegoś celu. 

Celem dodawania dodatków do żywności może być:

  • wydłużenie trwałości,
  • ochrona przed działaniem chorobotwórczych drobnoustrojów i zwiększenie bezpieczeństwa produktu,
  • poprawa cech organoleptycznych (barwy, zapachu, smaku, konsystencji itd),
  • ochrona składników odżywczych,
  • zmniejszenie kaloryczności produktu lub zawartości składnika odżywczego.

Dodatki do żywności mogą być używane jedynie wtedy, gdy ich zastosowanie jest uzasadnione technologicznie i jest bezpieczne dla zdrowia i życia człowieka. Zanim dany składnik zostanie dodany do żywności musi zostać przebadany pod kątem bezpieczeństwa i zostać dopuszczony do użycia w określonych ilościach. Na podstawie wyników badań naukowych (w tym toksykologicznych) dodatek do żywności może zostać zaakceptowany przez niezależne grupy ekspertów, m.in JECFA, a w Unii Europejskiej - EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności). Zostaje również ustalone dopuszczalne dzienne pobranie (ADI). Jednakże, dodatki do żywności powinny być stosowane w najmniejszej ilości, która daje pożądany efekt technologiczny. 

Zatem dodawana do żywności substancja musi spełniać kryteria bezpieczeństwa, jej użycie musi być uzasadnione i możliwe do skontrolowania. Produkt z danym dodatkiem musi być odpowiednio etykietowany. 

Czy konserwanty są szkodliwe?

Konserwanty to substancje, których zadaniem jest wydłużenie trwałości produktu spożywczego przez spowolnienie lub zatrzymanie procesów psucia (rozkładu przez mikroorganizmy). Wiele osób uważa je za coś bardzo szkodliwego i zbędnego. Czy jest to prawda? 

Konserwanty, jak każdy inny dodatek do żywności, muszą spełniać szereg wymagań dotyczących bezpieczeństwa, aby mogły być używane. Dodaje się je w ilościach możliwie najmniejszych, aby uzyskać oczekiwany efekt. Nie są zatem szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka, a dzięki ich zastosowaniu możliwa jest sprzedaż wielu produktów spożywczych, które szybko się psują. 

Barwniki, które szkodzą dzieciom

Mówi się, że następujące barwniki E 110 żółcień pomarańczowa, E 104 żółcień chinolinowa, E 122 azorubina, E 129 czerwień allura, E 102 tartrazyna, E 124 czerwień koszenilowa, określane jako “szóstka z Southampton” szkodzą dzieciom. Pewne badanie wykazało zwiększoną pobudliwość u dzieci, a także problemy z koncentracją. Wspomniane badanie metodologicznie nie było jednak najlepsze. Kolejne badania nie potwierdziły tych efektów. 

 

Nie mniej jednak, ADI (dopuszczalne dzienne pobranie) zostało obniżone dla tych barwników. W przypadku ich zastosowania powinna zostać umieszczona na etykiecie informacja “może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”.

 

Mimo wszystko, warto ograniczać spożycie tych barwników przez dzieci, przez unikania słodyczy i słodkich napojów, zwłaszcza tych kolorowych. Oprócz wspomnianych barwników, zawierają wiele innych zbędnych składników (m.in tłuszczów trans i cukrów prostych). 

  

Czy słodziki są zdrowe?

Z pewnością w niektórych przypadkach słodziki będą lepszym wyborem niż dodatek cukru, czy np. syropu glukozowo-fruktozowego. Mogą być częścią prewencji lub leczenia otyłości lub zaburzeń gospodarki węglowodanowej. 

 

Przez niektóre osoby słodziki nie są jednak dobrze tolerowane. Są to zwykle osoby z chorobami przewodu pokarmowego lub dysbiozą mikrobiomu jelitowego. W przypadku złej tolerancji należy oczywiście unikać ich spożycia. 

 

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych słodzików syntetycznych jest aspartam. Oznaczany jest symbolem E951. Jest też jednym z najlepiej przebadanych sztucznych słodzików. W ponad 200 badaniach naukowych potwierdzono jego bezpieczeństwo. EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) niedawno potwierdził ponownie bezpieczeństwo aspartamu, a dopuszczalne dzienne spożycie tego słodzika nie uległo zmianie. 

  

Czy należy unikać produktów z symbolem “E” w składzie?

Niektórzy uważają że wszystkie dodatki z symbolem “E” są bardzo szkodliwe, rakotwórcze itd. Gdyby tak było, nie zostałyby dopuszczone do kontaktu z żywnością. 

 

Nie należy wrzucać też wszystkich “E” do jednego worka. Niektóre z nich mają zastosowanie np tylko technologiczne, jednak część z nich może korzystnie wpływać na zdrowie człowieka. Przykładowo, witamina C (kwas askorbinowy) oznaczany jest symbolem E300 lub kurkumina - E100, w odpowiedniej ilości mogą być korzystne dla zdrowia

 

Niektóre dodatki do żywności, np. benzoesan sodu (E211), który jest stosowany jako konserwant w napojach, mogą być szkodliwe ale w bardzo dużych dawkach. Ilości, które mogą być niebezpieczne są duże wyższe od tych, które mogą zostać dodane do produktów. Spożycie normalnej ilości produktu nie będzie więc szkodliwe.    

 

To, że dodatki do żywności są bezpieczne raczej nie ulega wątpliwości. Jednakże nie oznacza to, że powinniśmy się nimi bezkarnie zajadać. 

  

Warto czytać etykiety produktów spożywczych i wybierać “czyste” składy w miarę możliwości. Często idzie to w parze z niskim stopniem przetworzenia produktów, co z kolei może być korzystne dla zdrowia. Wysokoprzetworzone produkty mogą zawierać dużą ilość niezdrowych tłuszczów, cukrów prostych lub soli. 

  

Na dużą zawartość substancji dodanych w produktach powinny uważać osoby szczególnie narażone na szkodliwe działanie dodatków do żywności, czyli m.in. niemowlęta i osoby starsze. Te osoby mogą mieć zmniejszoną tolerancję na te składniki i ADI (dopuszczalne dzienne pobranie) może być u nich mniejsze. Kolejną grupą są osoby, które mają alergie na niektóre dodatki do żywności. Te osoby powinny unikać spożywania alergenów. 

  

Źródła:

  1. Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013, 11(12): 3496.
  2. Gajda-Wyrębek J., Jarecka J. (2017). Ocena bezpieczeństwa substancji dodatkowych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. Zakład Bezpieczeństwa Żywności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie. Hygeia Public Health 52(1): 16-20.
  3. https://www.gov.pl/web/wsse-katowice/dodatki-do-zywnosci (dostęp z 23.05.2024 r.)
  4. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/ile-dodatkow-pobieramy-z-zywnoscia/ (dostęp z 23.05.2024 r.)