Otyłość jest przewlekłą chorobą o charakterze nawracającym. Definiowana jest jako nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, a rozpoznawana jest najczęściej przy pomocy BMI (wskaźnik masy ciała), który wynosi wtedy 30 lub więcej. Przy pomocy taśmy krawieckiej można również rozpoznać otyłość brzuszną, nawet przy prawidłowym BMI. Obwód pasa równy lub większy niż 80 cm u kobiet lub 94 cm u mężczyzn świadczy o otyłości brzusznej.

 

Otyłość jest poważną chorobą, która nieleczona prowadzi do wielu powikłań. Jest konsekwencją przewlekle dodatniego bilansu energetycznego, który prowadzi do zwiększania masy ciała, głównie tkanki tłuszczowej. Choroba otyłościowa nie ustępuje samoistnie i często wymaga długotrwałego, kompleksowego leczenia. 

 

W artykule:

  • Choroba otyłościowa - przyczyny, powikłania
  • Modyfikacja stylu życia 
  • Leczenie farmakologiczne otyłości
  • Leczenie chirurgiczne otyłości - czy to droga na skróty?

 

Choroba otyłościowa - przyczyny, powikłania

Bezpośrednią przyczyną otyłości jest permanentne przekraczanie zapotrzebowania energetycznego. Jednakże, ta nadwyżka kaloryczna często ma swoje podłoże w zaburzeniach, problemach, którymi należy zająć się w pierwszej kolejności. 

 

Przyczyny otyłości związane z dietą, które prowadzą do zwiększania masy ciała to m.in. chaotyczne, nieregularne jedzenie oraz nieświadome spożywanie kalorii. Styl życia, jaki prowadzi wiele osób (wiele godzin w pracy siedzącej, życie w biegu) może przyczyniać się do spożywania kalorycznych, przetworzonych potraw, małego wydatku energetycznego (niska aktywność fizyczna w ciągu dnia). Często łączy się to z odreagowaniem stresu nagromadzonego w ciągu dnia wieczorem, poprzez jedzenie. 

 

Kolejne przyczyny otyłości to zaburzenia odżywiania (kompulsywne jedzenie, bulimia) oraz zaburzenia psychiczne (np. depresja). 

 

Niektóre leki również prowadzą do zaburzeń odczuwania głodu, sytości, czy też zwiększenia apetytu, co może prowadzić do wzrostu masy ciała. 

 

Istnieje wiele innych przyczyn, które mogą sprzyjać zwiększaniu masy ciała. Najczęściej jednak przyczyna otyłości jest związana z nieprawidłowym stylem życia, dlatego leczenie otyłości to przede wszystkim zmiana nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej, zarządzanie stresem i snem. 

 

Chorobę otyłościową, jak każdą inną, należy leczyć, aby zapobiec niebezpiecznym powikłaniom. U otyłych osób częściej niż przy prawidłowej masie ciała występują choroby, takie jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, zaburzenia lipidowe, udar mózgu, zawał serca, choroby stawów, niektóre nowotwory oraz wiele innych schorzeń. W związku z tym, osoby otyłe żyją zwykle krócej. Ponadto, otyłość znacznie pogarsza jakość życia, niekorzystnie wpływa na zdrowie psychiczne i samopoczucie. Każda nieprawidłowa masa ciała (niedowaga, nadwaga, otyłość) zmniejszają płodność męską i żeńską. 

 

Modyfikacja stylu życia 

Podstawą leczenia otyłości jest leczenie niefarmakologiczne, czyli terapia żywieniowa, zwiększenie aktywności fizycznej i zmiana nawyków i zachowań zdrowotnych, które mają doprowadzić do zmniejszenia masy ciała, przede wszystkim tkanki tłuszczowej. 

 

Podstawą terapii żywieniowej w otyłości powinna być dieta z deficytem kalorycznym. Aby uzyskać taki deficyt należy obliczyć swoją całkowitą przemianę materii (CPM), czyli ilość energii jaka potrzebna jest nam do zachowania aktualnej masy ciała. Od tej wartości należy odjąć od 500 do 1000 kcal, czyli tzw. deficyt kaloryczny. Jest on niezbędny do utraty masy ciała. 

 

Aby leczyć otyłość zwykle nie wystarczy “po prostu” jeść mniej. Leczenie otyłości to długotrwały proces, obejmujący trwałą zmianę nawyków żywieniowych i innych elementów stylu życia. Chociażby z tego powodu nie warto stosować głodówek lub innych diet cud na chwilę. Otyłość jest chorobą nawracającą, dlatego należy uczyć się nowego, zdrowszego stylu życia. 

 

W diecie redukcyjnej, oprócz ilości kalorii, ważne jest też to, co jemy. Zalecane modele żywienia w leczeniu otyłości to dieta śródziemnomorska, dieta DASH oraz dieta z niskim indeksem glikemicznym. Opierają się one m.in na dużym spożyciu warzyw, owoców, wartościowych źródeł białka, błonnika oraz zdrowych tłuszczów. Zalecenia żywieniowe tych schematów wspierają leczenie powikłań choroby otyłościowej, a oprócz tego są to zdrowe zasady, które warto wprowadzić do życia na stałe. 

 

Oprócz diety, warto wprowadzić regularną aktywność fizyczną. Nie musi być to codzienny trening na siłowni. Warto wybrać aktywność, która sprawia przyjemność, a także wprowadzać ją stopniowo. Regularne, energiczne spacery to często niedoceniana aktywność fizyczna, która może znacznie wesprzeć proces odchudzania. Aktywność fizyczna, oprócz “spalania” kalorii, przyczynia się do mniejszej utraty mięśni w trakcie redukcji masy ciała, poprawy sprawności oraz wspiera leczenie powikłań otyłości (m.in. zaburzeń lipidowych). 

 

Leczenie otyłości jest trudne i długotrwałe. U wielu osób nie przynosi ono trwałych efektów oraz wyleczenia. Nie jest to spowodowane brakiem motywacji, lenistwem czy brakiem silnej woli, jak to niektórzy twierdzą. Jest to poważna choroba przewlekła, która wymaga kompleksowego leczenia, często całego zespołu terapeutycznego. Warto zwrócić się o pomoc do specjalistów (lekarza, dietetyka, fizjoterapeuty oraz psychologa). 

 

Leczenie farmakologiczne otyłości

Farmakoterapia, czyli przyjmowanie leków, to jedna z metod leczenia otyłości. Nie zastępuje ona zmiany nawyków żywieniowych i reszty elementów stylu życia, jednak może znacznie wspomóc proces odchudzania. Nie jest to zatem droga na skróty.

 

Leki stosowane w otyłości mogą wpływać na zmniejszenie apetytu, odczuwanie głodu i sytości lub upośledzenie wchłaniania tłuszczów, a tym samym ułatwienie procesu redukcji masy ciała. Wspomniane leki mogą również wspierać leczenie powikłań choroby otyłościowej, a także może prowadzić do poprawy jakości życia pacjenta. 

 

Wskazaniami do zastosowania leczenia farmakologicznego otyłości są: 

  • BMI ≥ 30 kg/m2 lub
  • nadwaga (BMI ≥ 27 kg/m2) + przynajmniej 1 powikłanie otyłości, spowodowane nieskutecznym leczeniem niefarmakologicznym

 

Warto pamiętać, że samo leczenie farmakologiczne nie zapewni trwałych efektów w postaci redukcji masy ciała. Aby utrata masy ciała była możliwa, należy stosować zdrową dietę z deficytem kalorycznym. Leki mogą ułatwiać jej utrzymanie. Jednakże, efekt nie będzie trwały bez trwałej zmiany nawyków żywieniowych

 

Po zakończeniu leczenia farmakologicznego, powrót do dawnych nawyków żywieniowych spowoduje efekt jo-jo i zaprzepaszczenie efektów leczenia. Dlatego jednocześnie ze stosowaniem leków należy stopniowo zmieniać nawyki żywieniowe na zdrowsze, a także wprowadzić regularną aktywność fizyczną na stałe w życie. 

 

Leczenie chirurgiczne otyłości - czy to droga na skróty?

Leczenie chirurgiczne otyłości, znane również jako chirurgia bariatryczna, jest jedną z metod leczenia otyłości, stosowaną zwłaszcza u pacjentów, u których inne metody (dieta, ćwiczenia, farmakoterapia) nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Obejmuje różne procedury, które pomagają w redukcji masy ciała przez ograniczenie spożycia żywności i/lub jego wchłaniania. 

 

Wskazania do chirurgii bariatrycznej to:

  • BMI ≥ 40 kg/m2 lub 
  • BMI 35 - 39,9 kg/m2 + przynajmniej jedno powikłanie otyłości (np. cukrzyca typu 2)

 

Istnieje wiele innych warunków, które należy spełnić, by móc być zakwalifikowanym do operacji bariatrycznej. Pacjent musi spełniać powyższe wskazania, związane z masą ciała. Musi być też zdolny do zrozumienia i zaakceptowania potencjalnych ryzyk związanych z operacją, a także zobowiązanie się do przestrzegania zasad pooperacyjnych. Ponadto, historia chorego musi wskazywać na niepowodzenie w stosowaniu innych metod leczenia otyłości. Pacjent powinien udowodnić, że jest w stanie zmienić nawyki żywieniowe, poprzez utratę kilku kilogramów. 

 

Leczenie chirurgiczne otyłości, poprzez np. zmniejszenie żołądka, czy też opaskę na żołądek, może być bardzo skutecznym sposobem leczenia otyłości i jej powikłań. Jednakże, zdecydowanie nie jest to “droga na skróty”. Aby zakwalifikować się do niej, należy wykonać ciężką pracę, liczyć się z możliwymi powikłaniami, a także trzymać się rygorystycznych zasad pooperacyjnych (w tym ścisłej diety). Sama operacja nie rozwiązuje więc problemu. 

 

Chirurgia bariatryczna jest poważnym i skutecznym krokiem w leczeniu otyłości, ale wymaga dokładnego rozważenia oraz współpracy pomiędzy pacjentem a zespołem medycznym.

 

Źródła:

  1. https://ptlo.org.pl/dla_pacjenta/48-leczenie_otylosci (dostęp z 14.05.2024 r.)
  2. https://ptlo.org.pl/dla_pacjenta/24-co_to_jest_otylosc (dostęp z 14.05.2024 r.)
  3. Respondek W. Przyczyny otyłości. https://ncez.pzh.gov.pl/ (dostęp z 14.05.2024 r.)
  4. Wnęk D. (2022). Farmakoterapia otyłości. https://www.mp.pl/ (dostęp z 14.05.2024 r.)