Skrót FODMAP został stworzony w celu opisania słabo wchłanialnych, krótkołańcuchowych węglowodanów. Do grupy FODMAP należą F - fermentujące O - oligosacharydy, D - disacharydy, M - monosacharydy i P - poliole. Związki te od wielu lat poddawane są licznym badaniom pod kątem ich słabego wchłaniania i wynikającego z tego wpływu na przewód pokarmowy. Zwiększona zawartość wody w jelitach i fermentacja związków FODMAP przez mikrobiom, powoduje wzdęcia, ból, biegunki i ogólny dyskomfort pochodzący ze strony całego układu pokarmowego. Ta grupa związków przyczynia się do występowania typowych objawów zespołu jelita drażliwego (IBS).

Związki FODMAP

Oligosacharydy

Należą do nich fruktany i galakto-oligosacharydy (GOS). Są to związki pod względem budowy chemicznej, o najdłuższych łańcucha węglowych spośród wszystkich FODMAP. Występują naturalnie w żywności. Ludzki organizm nie posiada enzymu zdolnego do rozkładania tych związków, dlatego są one źle wchłaniane w jelitach. Ponadto są to związki wysoce fermentowalne przez bakterie jelitowe. Konsekwencją tych dwóch czynników są duże ilości powstających gazów, co jest znaczącym czynnikiem przyczyniającym się do wzdęć, bólu brzucha i podrażnionych jelit w IBS.

Źródła oligosacharydów:

  • warzywa - szparagi, buraki, brokuły, kiełki brokuła, kapusta biała, kapusta czerwona, karczochy, por, koper włoski, cebula, czosnek, groszek;

  • zboża - pszenica, jęczmień, żyto;

  • rośliny strączkowe - ciecierzyca, soczewica, fasola czerwona, fasola biała, soja;

  • orzechy - pistacje, nerkowce, włoskie;

Disacharydy

Laktoza jest głównym disacharydem należącym do grupy FODMAP. Jest to cukier znajdujący się w produktach mlecznych. Do jego strawienia jest niezbędny związek zwany laktazą. Jest to enzym, który jest naturalnie wydzielany w organizmie człowieka. Jednak jego aktywność może się zmniejszać wraz z wiekiem oraz w przypadkach zapalenia jelit. Wiele osób nie ma problemu z prawidłową produkcją laktazy, dlatego stosując dietę FODMAP nie musi ograniczać spożycia produktów mlecznych.

Źródła laktozy:

  • mleko i przetwory mleczne -kefir, maślanka, jogurty, twaróg, mozzarella, mleko w proszku;

Monosacharydy

Fruktoza to pojedynczy cukier występujący w owocach, a także w miodzie i niektórych warzywach. Jest najmniejszym węglowodanem FODMAP i to właśnie ta cecha prowadzi do jej wysokiego efektu osmotycznego i zdolności do wciągania wody do światła jelita. Wynikające z tego rozszerzenie jelita cienkiego stanowi bodziec do odczuwania bólu i wzdęć. Przyjmowana w bardzo dużych ilościach, może przyczyniać się do biegunki i zmienionej motoryki dolnej części układu pokarmowego. Fruktoza jest również stosowana jako komercyjny słodzik. Można ją spotkać również w postaci syropu kukurydzianego o wysokiej zawartości fruktozy. Z tego względu warto uważać na składy produktów i dokładnie czytać etykiety.

Źródła fruktozy:

  • owoce - jabłka, gruszki, arbuz, mango, brzoskwinie, banany, owoce z puszki w syropie, owoce suszone, soki owocowe;

  • miód;

  • syrop kukurydziany;

  • syrop z agawy;

Poliole

Są to związki pod względem chemicznym należące do grupy alkoholi. Można je rozpoznać po końcówce -ol. Poliole najczęściej obecne w żywności to mannitol i sorbitol. Poliole są również stosowane jako słodziki np. w bezcukrowych gumach do żucia i miętówkach, należą do nich m.in. erytrytol i ksylitol. Poliole, podobnie jak fruktoza, są powoli wchłaniane na całej długości jelita cienkiego. Niektóre z nich wcale nie są trawione przez ludzki organizm z uwagi na brak odpowiednich enzymów. Wywołują efekt osmotyczny, zatrzymując wodę w jelitach, czego konsekwencją są bóle brzucha i biegunki.

Źródła polioli:

  • owoce - jabłka, gruszki, morele, brzoskwinie, śliwki, arbuz, awokado. Należy pamiętać, że stężenie polioli w suszonych owocach jest wyższe;

  • warzywa - kalafior, grzyby, groch;

  • słodycze typu “bez cukru”

  • słodziki należy uważać na sorbitol, mannitol, ksylitol, maltitol i erytrytol.

Dieta FODMAP

Już w 2005 roku opublikowano pierwsze badania na temat związków FODMAP i wyniki potwierdzające rolę diety o ich niskiej zwartości, w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Analiza składu żywności doprowadziła do ​opracowania zasad diety, która opiera się na eliminowaniu produktów będących źródłami FODMAP. Dieta FODMAP wyklucza spożycie części produktów, które są ważne pod względem odżywczym w zdrowej, dobrze zbilansowanej diecie. Z tego względu ważne jest świadome podejście i umiejętne zastąpienie wykluczonych produktów w celu uniknięcia niedoborów istotnych składników. Suplementacja witamin i minerałów może być pomocna w zachowaniu odpowiedniej dziennej podaży.

_________________

Autor: Katarzyna Szafraniec