Żele energetyczne stanowią liczną grupę suplementów stosowanych w celu dostarczenia energii sportowcom zarówno przed, jak i w trakcie wysiłku fizycznego. Najczęściej poza konwencjonalną żywnością, podczas długotrwałej aktywności sportowej stosuje się m. in.: napoje sportowe oraz żele energetyczne. Żele występują najczęściej w formie w saszetce (rzadziej tubki czy plastikowe buteleczki) wykonane z tworzywa sztucznego, z nacięciem w górnej części opakowania. Takie rozwiązanie ma ułatwić szybkie otwarcie i spożycie zawartości podczas zawodów sportowych.

Co ciekawe, australijski Instytut Sportu (z ang. Australian Institute of Sport, AIS) umieścił żele energetyczne w tzw. grupie A, do której zalicza się suplementy szczególnie polecane sportowcom, ze względu na liczne dowody naukowe potwierdzające ich skuteczność.

  • Popularność żeli energetycznych

  • Węglowodany w sporcie

  • Po co stosuje się żele energetyczne?

  • Skład żeli energetycznych

  • Żele Maurten

Popularność żeli energetycznych

Jeszcze przed pojawieniem się w handlu komercyjnych saszetek z żelami węglowodanowymi, wcześniej stosowano napoje izotoniczne (z ang. isotonic drinks, ID), które w swoim składzie zawierały węglowodany i sód. Za pierwszą izotoniczną recepturę uznaje się napój marki Gatorade, opracowany w 1967 roku przez Roberta Cade’a, lekarza i fizjologa drużyny futbolu amerykańskiego Florida Gators.

Historia żeli energetycznych sięga połowy lat 80-tych XX wieku. Za twórców pierwszego komercyjnego żelu sportowego uważa się profesora fizjologii wysiłku fizycznego z Uniwersytetu w Cape Town w RPA – Tima Noakesa oraz Bruca Fordyce'a (9-krotnego zwycięzcę prestiżowego Comrades Ultra Marathon).

W 1988 roku podczas zawodów typu Ironman Triathlon na Hawajach w handlu pojawił się w pierwszy żel o nazwie „Squezzy” marki Leppin Sport (producenta z Nowej Zelandii), a w 1991 roku w Stanach Zjednoczonych kolejny produkt –„Gu Energy Gel”.

Węglowodany w sporcie

Dostępność źródeł energii w postaci węglowodanów w trakcie długotrwałych ćwiczeń fizycznych, jest czynnikiem wpływającym na wyniki sportowe. Wyczerpanie zasobów glikogenu mięśniowego prowadzi do wzrostu zmęczenia oraz zmniejszenia intensywności ćwiczeń. W przypadku ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz układu mięśniowego, niewystarczająca ilość energii w diecie wpływa negatywnie na zdolności wysiłkowe (zmniejsza się tempo ćwiczeń, zwiększa się subiektywne postrzeganie zmęczenia, pogarsza się koncentracja oraz czynności motoryczne).

Po co są żele energetyczne?

Głównym celem zastosowania żeli energetycznych jest szybkie dostarczenie energii w postaci węglowodanów przed i podczas treningów oraz zawodów, rzadziej promowanie regeneracji powysiłkowej. Żele stanowią kompaktowe i poręczne źródło energii, szczególnie podczas długotrwałych ćwiczeń fizycznych, szczególnie o charakterze wytrzymałościowym. W związku z indywidualną tolerancją wynikającą ze spożycia żeli przez sportowców, należy zachować ostrożność w użyciu ich bezpośrednio przed ważnymi zawodami sportowymi. Warto je przetestować na długo przed startem, np. podczas długich treningów kontrolnych i startów o niższym priorytecie (w hierarchii celów zawodnika). Formy te należy traktować jako alternatywę dla standardowych przekąsek konsumowanych „na trasie”.

Wg Pfeiffer i wsp. stosowanie podczas wysiłków żeli sportowych wraz z uzupełnianiem odpowiedniej ilości wody, może być analogiczną strategią dla spożycia napojów izotonicznych, ze względu na brak różnicy w tempie oksydacji glukozy. Połączenie żeli z napojami uzupełniającymi elektrolity, pozwala na bardziej „elastyczne” podejście do kwestii dostarczenia energii (poprzez podaż odpowiedniej ilości węglowodanów) oraz zapewnienie równowagi wodno-elektrolitowej w trakcie trwania wysiłku fizycznego.

Do dyscyplin sportowych, w których spożywanie żeli stanowi najczęstszą praktykę należą przede wszystkim sporty wytrzymałościowe, gdzie pojawia się konieczność „żywienia” na trasie. Kompaktowe saszetki wykorzystywane są również w sportach drużynowych, podczas treningów i rozgrywek turniejowych w celu dostarczenia energii przed, w trakcie wysiłku oraz po jego zakończeniu jako uzupełnienie rezerw glikogenu. Konsystencja żelu jest najczęściej płynna lub półpłynna i przypomina konsystencję miodu. W celu poprawy wchłaniania i tolerancji układu pokarmowego (UP) zaleca się popijanie żeli wodą. W sprzedaży dostępne są również tzw. „żele izotoniczne” (z ang. hydrogel, HG), które cechują się niższą gęstością energetyczną w porcji.

Żele energetyczne określa się również jako:

  • żele węglowodanowe (z ang. carbohydrate gels, CG)

  • żele dla sportowców (z ang. sports gels, SG)

  • żele wytrzymałościowe (z ang. endurance gels, EG)

  • żele odżywcze (z ang. nutritional gels, NG)

Skład żeli energetycznych

W skład żeli energetycznych wchodzą głownie węglowodany: maltodekstryna, sacharoza, glukoza, fruktoza. Alternatywną formą dla maltodekstryny może być amylopektyna lub palatynoza (in. izomaltuloza). Koncentracja węglowodanów w produktach wynosi ~60-75 g/100 ml, a każda porcja saszetki żelu sportowego zawiera ~20-30 g CHO.

Do najczęściej występujących dodatków w żelu (poza węglowodanami) zaliczyć można m. in.: kofeinę, witaminy (szczególnie z grupy B), składniki mineralne (tj.: wapń, sod. magnez, potas, chlorki) oraz inne substancje (beta-alaninę, BCAA, olej

MCT).

Żele Maurten

Na początku 2017 roku w branży suplementacji pojawił się innowacyjny żel marki Maurten (startup ze Szwecji). Celem projektu Maurten było rozwiązania jednego z głównych czynników ograniczających wydajność w przypadku sportowców długodystansowych, czyli dyskomfortu żołądka i jelit. Formuła żeli przy zetknięciu z niskim pH żołądka tworzy żel, tym samym omijając problemy, które zwykle pojawiają się przy użyciu wysoko skoncentrowanych napojów sportowych opartych o CHO. 

W skład żeli Maurten wchodzą polimery węglowodanów, co zwiększa całkowitą ilość węglowodanów dostarczanych w napoju. Z jednej strony są to podstawowe składowe napojow izotonicznych tj.: GLU lub jej polimery, FRU czy sód (z łac. natrium, Na), zaś z drugiej strony są zastosowane innowacyjnie: alginian pektyny i oraz alginian sodu.

To właśnie te składowe tworzą strukturę „hydrożelu” (trójwymiarowej sieci molekularnej), która może wiązać dużo więcej wody niż inne napoje sportowe (po zetknięciu z pH żołądka). Maurten oferuje komercyjne produkty tj. "Drink Mix 160" (8% CHO) i "Drink Mix 320 PRO" (16% CHO). Producent dostarczył hydrożele uczestnikom próby „złamania” 2 godzin (projekt „Sub2” na torze wyścigów formuły 1 Monza), to zawodnik Eliud Kipchoge pobił (nieoficjalnie) rekord świata, ale nie złamał wówczas bariery 2 godzin (uzyskany czas to 2 godziny i 25 sekund).


____________________

Autor: Łukasz Jaśkiewicz