Dieta bogata w żelazo niezbędna jest nie tylko w grupie osób z anemią. Bardzo często niedobory żelaza mogą także wystąpić u kobiet (np. w trakcie długich i obfitych miesiączek), u sportowców, kobiet w ciąży, dzieci czy osób z problemami klinicznymi. Często najlepszym postępowaniem jest połączenie odpowiedniej diety (dieta bogata w żelazo) i stosowanie preparatów żelaza.

  • Niedobór żelaza - powikłania

  • Niedobory żelaza – objawy

  • Niedobory żelaza - przyczyny

  • Niedobór żelaza - co jeść

  • Niedobór żelaza – leczenie

  • Suplementy z żelazem

Niedobór żelaza - powikłania

Niedobory żelaza powodują niedokrwistość. Stan ten wywołany jest często utratą krwi (krwawienie utajone, miesiączka, sport), ciążą, nieprawidłową dietą czy innymi przyczynami o których wspomnimy w dalszej części artykułu. Wśród osób mających problem z poziomem żelaza często pojawia się pytanie jak szybko uzupełnić żelazo w organizmie? Niestety w takim przypadku niezbędna jest najczęściej farmakoterapia, a raczej połączenie farmakoterapii (preparaty żelaza - suplement bądź lek) oraz dietoterapii (produkty bogate w żelazo oraz składniki pomagające wchłaniać żelazo).

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszym rodzajem anemii. Istnieją inne rodzaje anemii, takie jak niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, które po wykonaniu stosownych badań diagnozuje lekarz na podstawie badań. 

Niedobór żelaza - objawy

Objawy niedoboru żelaza to najczęściej zmęczenie, duszność, zauważalne niemiarowe bicie serca (palpitacje) czy bladość skóry. Inne (mniej powszechne) objawy obejmują: bóle głowy, szum w uszach, poczucie dziwnego smaku jedzenia, swędzenie, obolały język, wypadanie włosów, bolesność (rany w kącikach ust), trudności z przełykaniem, paznokcie w kształcie łyżeczki czy syndrom niespokojnych nóg. Wspomniane objawy mogą w wywiadzie pomóc w diagnostyce, ale dopiero badanie krwi może potwierdzić występowanie problemów z gospodarką żelaza.

Prawidłowy poziom ferrytyny (magazyn żelaza w organizmie) u kobiet wynosi 10-200 mikrogramów/litr, a u mężczyzn – 15-400 mikrogramów/litr. Kiedy pojawia się już podejrzenie niedokrwistości, nie wystarczy wykonać zwykłej morfologii. Lekarz zajmujący się diagnostyką prawdopodobnie zleci wykonanie morfologii, wskaźników gospodarki żelaza (w tym ferrytyny). Kiedy poziom żelaza, ferrytyny, hemoglobiny i hematokrytu jest niski, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo niedokrwistości z niedoboru żelaza.

Niedobór żelaza - przyczyny:

Jakie są najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza? Do głównych przyczyn zaliczyć można:

  • przyjmowanie NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych)

  • zapalenie jelita lub przełyku, wrzody żołądka

  • hemoroidy, rzadziej nowotwory jelita lub żołądka

  • stany powodujące utratę krwi

Niedobór żelaza - co jeść

Pokarmy bogate w żelazo to w szczególności: wątroba, mięso ogółem (w tym czerwone mięso), fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, orzechy, suszone owoce, śliwki, rodzynki, wzbogacone płatki śniadaniowe, mąka sojowa, woda wapniowo-magnezowa, ciemnozielone warzywa liściaste.

Aby zwiększyć wchłanianie żelaza warto uwzględnić pokarmy bogate w witaminę C, np.: natka pietruszki, papryka, brokuły, kiszonki (kiszona kapusta, buraki), a spożywając posiłki nie pić kawy czy herbaty (zawierają taninę) oraz mleka (zawiera kazeinę), które hamują wchłanianie żelaza. Warto popijać posiłki np. sokami zawierającymi duże ilości witaminy C (np. pomarańczowym, porzeczkowym), co zwiększa wchłanianie żelaza nawet 2-3 krotnie. Warto do posiłków włączyć produkty kiszone np. kiszoną kapustę, kiszone ogórki - żelazo przyswaja się łatwiej z produktów fermentowanych.

Jeśli chodzi o produkty sojowe, to żelazo przyswaja się łatwiej z produktów poddanych fermentacji, stąd lepiej spożywać tofu zamiast nieprzetworzonego białka sojowego. Wybierając herbaty, można dodawać owoce lub soki bogate w witaminę C (np. czarną porzeczkę, aronię, cytrynę, limonkę). Do produktów zbożowych można dodawać cebulę bądź czosnek (dzięki siarce zwiększa się wchłanianie żelaza o 70%). Wybierając chleb, warto kupować tzw. chleb na zakwasie, pozwala to na zmniejszenie ilości fitynianów i zwiększa dostępność samego żelaza zawartego w pieczywie.

Co ogranicza wchłanianie żelaza? Na pewno kawa i herbata, które zawierają taniny, czyli związki pogarszające wchłanianie żelaza. Suplementy żelaza i leki z żelazem zapija się wodą. Zwróć uwagę na kakao i mleko (ogółem przetwory mleczne), to również upośledza wchłanianie żelaza ze względu na zawarty wapń (zachowaj odstęp). Pomimo, że błonnik jest dobry dla prawidłowej pracy układu pokarmowego, to jednak zbyt duża ilość może pogarszać wchłanianie żelaza. Warto zachować stosowny odstęp pomiędzy spożyciem produktów / pokarmów bogatych w żelazo a preparatami żelaza.

Niedobór żelaza - leczenie

Po znalezieniu przyczyny niedokrwistości lekarz może rozpocząć leczenie i wskazać do stosowania preparaty żelaza (tabletki z żelazem, syropy, itd.). Przy dużych niedoborach może również zalecić zastrzyki z żelazem lub wlewy żelaza celem szybszego wyrównania niedoborów oraz wywołania podniesienia poziomu żelaza. Należy pamiętać, że to właśnie lekarz zajmuje się leczeniem, stąd wszelkie działania związane z problemami z żelazem należy konsultować z lekarzem. Wsparciem leczenia jest dieta bogata w żelazo, stąd warto także skonsultować działania dietetyczne z dietetykiem.

Suplementy z żelazem

Początkowo może być trudno wybrać odpowiedni preparat żelaza, stąd często może się pojawić pytanie jaki preparat z żelazem wybrać? Związane jest to z tym, że część osób odczuwa skutki uboczne podczas przyjmowania tabletek żelaza, takie jak: zaparcie lub biegunka, ból brzucha, zgaga, złe samopoczucie, ciemne zabarwienie stolca.

Kiedy przyjmować żelazo? Warto spróbować przyjmować tabletki z posiłkiem lub wkrótce po posiłku, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Ważne jest, aby kontynuować farmakoterapię, nawet jeśli wystąpią skutki uboczne. Lekarz prowadzący może przeprowadzić powtórne badania krwi w ciągu najbliższych kilku miesięcy, aby sprawdzić, czy poziom żelaza wraca do normy. Przechowuj tabletki z żelazem w miejscu niedostępnym dla dzieci. Żelazo dla dzieci (przedawkowanie) może być bardzo niebezpieczne!

Nieleczona niedokrwistość z niedoboru żelaza może zwiększyć ryzyko chorób i infekcji – brak żelaza wpływa na układ odpornościowy! Może także zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań, które wpływają na serce lub płuca – takich jak nienormalnie szybkie bicie serca (tachykardia) lub niewydolność serca. W ciąży może powodować większe ryzyko powikłań przed i po porodzie. W sporcie niedobór żelaza znacznie upośledza tolerancję wysiłku i może ograniczać wydolność fizyczną.


____________________

Autor: Łukasz Jaśkiewicz