Żeń-szeń to popularne zioło, którego składniki aktywne to ginsenozydy. Znamy wiele rodzajów żeń-szenia, które mają różne ilości ginsenozydów, warunkujących szereg spektakularnych właściwości tych ziół. W niniejszym artykule pokażemy, czym różnią się najpopularniejsze żeń-szenie i jak tę wiedzę wykorzystać.



W artykule:

  • Czym jest żeń-szeń?

  • Czym są ginsenozydy?

  • Więcej ginsenozydów = lepiej?

  • Żeń-szeń azjatycki (Panax – właściwy)

  • Żeń-szeń amerykański

  • Żeń-szeń Panax a żeń-szeń amerykański

  • Żeń-szeń syberyjski

  • Oznaczenia na żeń-szeniu i standaryzacja



Czym jest żeń-szeń?

Żeń-szeńto nazwa jednego z najpopularniejszych ziół na świecie, obejmująca różne gatunki. „Panax”(naczej ‘panakeia’ – wszelkie uzdrowienie) to najpopularniejsza odmiana żeń-szenia.Chińska Materia Medica dokumentuje jego zastosowanie już od 5000 lat. Żeń-szeń to bez wątpienia najpopularniejsze zioło adaptogenne na świecie, zawiera ponad 200 związków fitochemicznych!. Adaptogeny te są uprawiane nawet do kilku lat (starsze żeń-szenie mają mniej ginsenozydów) i oferuje się je w sprzedaży jako sproszkowany korzeń lub ekstrakt

Brekhman wprowadził pojęcie adaptogenuadaptogen zwiększa odporność organizmu na różne niekorzystne czynniki (środowisko, stres, ciężki wysiłek, itd.) oraz potrafi podnieść „niespecyficzną odporność” organizmu. Opisał równieżznaczenie żeń-szenia, co znacznie wpłynęło na dalsze badania i zainteresowanie w sporcie i medycynie.

Stosowanie żeń-szenia może pomóc utrzymać stan homeostazy organizmu, normalizując wiele fizjologicznych procesów. Utrzymuje dobrą kondycję umysłową i fizyczną. Mechanizm działania tego adaptogenu jest bardzo złożony, a jego właściwości wykorzystuje się w sporcie oraz medycynie, szczególnie w okresie ciężkich treningów czy niewystarczających procesów odnowy.

Odmiany żeń-szenia:

  • żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius),

  • żeń-szeń koreański (żeń-szeń Panax; „prawdziwy; azjatycki, czerwony),

  • żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus),

  • żeń-szeń chiński (Panax notoginseng),

  • żeń-szeń wietnamski (Panax vietnamensis),

  • żeń-szeń japoński (Panax Japonicus),

  • żeń-szeń indyjski” czyli Ashwagandha (nie jest żeń-szeniem, ale tak jest nazywana!)

Działanie żeń-szenia:

  • antyoksydacyjne, immunomodulujące, przeciwstresowe,

  • przeciwzapalne, neuroprotekcyjne, poprawiające przepływ krwi,

  • hipoglikemizujące, cytoprotekcyjne, obniżające uszkodzenie mięśni,

  • poprawa funkcji kognitywnych, poprawa nastroju, hepatoprotekcyjne,

  • przeciwstarzeniowe, tonizujące, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe,

  • psychostymulujące, wazorelaksujące, przeciwzakrzepowe, hipolipemiczne,

  • przeciwbólowe, poprawiające funkcje seksualne, łagodzące objawy klimakterium.



Czym są ginsenozydy?

Ginsenozydy (panaksozydy), czyli chemicznie saponiny steroidowe, są to główne związki biologicznie czynne w żeń-szeniu. Ilośćginsenozydów w żeń-szeniu może być bardzo różna i sięga nawet >100 rodzajów. W żeń-szeniach najczęściej występuje i powtarza się 11 najpopularniejszych ginsenozydów: Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re, Rf, Rg1, Rg2, Rg3, Rh1 i Rh2. Ginsenozydy odpowiadają za działanie żeń-szeni, przy czyminne ich proporcje warunkują różnorodne cechy żeń-szeni,wpływając na ich właściwości. Ginsenozydy z żeń-szenia mają tak szerokie działanie, że wskazanie funkcji każdego ginsenozydu to nie lada wyzwanie, stąd, przygotowaliśmy dla Was kilka najciekawszych informacji!

Rg1 i Rb1 – wzmacniają aktywność ośrodkowego układu nerwowego (Rb1 jest słabszy). Jeśli w żeń-szeniu Panax jest więcej Rg1, może on działać bardziej pobudzająco. Rb1 w żeń-szeniu amerykańskimdziała uspokajająco na układ nerwowy.

Re, Rg1, panaxan A i B (z żeń-szenia Panax) – są dobre na cukrzycę, gdzie Re i Rg1silniej wzmacniają angiogenezę.

Rh2 – środek przeciwnowotworowy, można otrzymać z Rb1przezgotowanie na parze (np. żeń-szeń czerwony powstały w wyniku obróbki).

Re – działanie wazorelaksacyjne, przeciwutleniające, przeciwhiperlipidemiczne i angiogenne (w żeń-szeniu amerykańskim jest 3-4 razy wyższa niż w żeń-szeniu azjatyckim).



Więcej ginsenozydów = lepiej?

Jak się okazuje pojedynczy ginsenozyd może być korzystny w odniesieniu do niektórych efektów lub stanów. Nie wiadomo, czy pojedynczy ginsenozyd lub mieszaninakilku składników pochodzących z żeń-szenia, mogą zmaksymalizować korzyści w przypadku np. kilku chorób i stanów. Niezwykle ważna jest standaryzacja i bioaktywność żeń-szenia, nie sama dawka, o czym jeszcze wspomnimy. Warto pamiętać, że w celu potencjalnego wzmocnienia działania w niektórych preparatach dodaje się bioperynę (wyciąg z pieprzu czarnego). W celu wzmocnienia efektów, często żeń-szenie łączy się ze sobą (2, 3 lub mieszanki 4 żeń-szeni).



Żeń-szeń azjatycki (Panax – właściwy)

Jest najczęściej stosowanym gatunkiem ze wszystkich żeń-szeni. Żeń-szeń azjatycki (Panax ginseng) / żeń-szeń koreański (Panax ginseng) posiada aż 13 rodzajów odmian! Żeń-szeń Panax poza wspieraniem regeneracji w sporcie może poprawiać profil lipidowy i regulować gospodarkę glukozy we krwi (lepiej wspiera regenerację, gojenie się ran, ma działanie regulujące poziom cukru). Dzięki tym właściwościom, znajduje zastosowanie we wspieraniu układu krążenia, cukrzycy czy hiperlipidemii. Stosuje się go także przy problemach z pamięcią.



Żeń-szeń amerykański

American ginsengdziała bardziej tonizująco i stymulująco na układ odpornościowy, mniej energetyzująco niż żeń-szeń azjatycki. Ma też silniejszy potencjał przeciwnowotworowy niż żeń-szeń azjatycki. Żeń-szeń Panax z żeń-szeniem amerykańskim (wskutek obróbki cieplnej) mogą tworzyć żeń-szeń czerwony, którego suplementacja siega 3000 mg / dobę w 3 dawkach podzielonych.Czerwony żeń-szeń w wyniku biotransformacji może być teoretycznie bardziej bioaktywny i nieco silniejszy.Skuteczne dawki Panax ginseng sięgają 100 – 400 mg / dobę, a ilość ta dotyczy żeń-szenia zawierającego do ok. 3-4% ginsenozydów.



Żeń-szeń Panax a żeń-szeń amerykański

Żeń-szeń azjatycki („Panax ginseng” definiowany jako żeń-szeń prawdziwy”) z żeń-szeniem amerykańskimmają takie same składniki aktywne. Różnią się jednak ilością ginsenozydów, stąd może okazać się, że ich działanie będzie różne.

Żeń-szeń Panax i żeń-szeń amerykański (Panax quinquefolius) zawierają w dużej części podobne składniki aktywne (jednak Ginsenoside Rf jest unikalny dla rodzaju Panax, a rodzaj Pseudoginsenoside F11 jest unikalny żeń-szenia amerykańskiego). Tak więc stosunek Rf / F11 jest używany jako fitochemiczny marker do odróżnienia żeń-szenia amerykańskiego od żeń-szenia azjatyckiego.



Żeń-szeń syberyjski

Żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) – to zupełnie inna roślina, więc nie jest klasyfikowany jako Panax. Zawiera tzw. eleuterozydy, podobne do ginsenozydów występujących w Panax, fenole i polisacharydy. Dodaje się go często do mieszanek adaptogennych.



Oznaczenia na żeń-szeniu i standaryzacja

Jakość i zawartość składników aktywnych, czyli ginsenozydów, może się różnić w zależności od kilku czynników, w tym gatunku, wieku i użytej części rośliny, metody uprawy, a także sposobu przetwarzania czy sezonu zbiorów. Poniżej kilka oznaczeń żeń-szenia dla ciekawskich.

Żeń-szeń G115® – produkowany przez Pharmaton SA, Szwajcaria (zawiera ok. 4% ginsenozydów). Przykład preparatu ziołowego o niezmiennym bezpieczeństwie i skuteczności w ziołowych produktach leczniczych. G115 może pomagać w regulacji poziomu glukozy i lipidów we krwi, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, zwiększeniu energii, poprawie sprawności fizycznej oraz wspieraniu funkcji odpornościowych i poznawczych. 

Żeń-szeń NAGENorth American GinsengExtract (do 10% ginsenozydów) produkowany przez Canadian Phytopharmaceuticals Corporation.

Żeń-szeń właściowy Panax CA Meyer – żeń-szeń koreański,  wprowadzony przez rosyjskiego botanika Carla A. Meyera (stąd nazwa Panax CA Meyer) zawierający 8-10% ginsenozydów.

ADAPT-232 (Chisan®) – produkowana przez Swedish Herbal Institute mieszanka z adaptogenami. Zawiera: Rhodiola rosea , Schisandra chinensis , Eleutherococcus senticosus, w których skład wchodzą m.in. salidrozyd, eleuterozyd E, schizandryna B.



Zapamiętaj!

Wszystkie żeń-szenie mają kilka cech wspólnych – są silnymi antyoksydantami, mogą działać przeciwzapalnie oraz posiadają szereg właściwości wspierających regenerację sportowców. Jak się okazuje, różne żeń-szenie mogą działać silniej lub mniej energetyzująco, co powinno brać się pod uwagę przed zakupem, analizując skład produktu.



Źródła:

  1. Drugs and Lactation Database (LactMed®) [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Child Health and Human Development; 2006–. Ginseng. 2021 Dec 20

  2. Park EY, Kim MH, Kim EH, Lee EK, Park IS, Yang DC, Jun HS. Efficacy comparison of Korean ginseng and American ginseng on body temperature and metabolic parameters. Am J Chin Med. 2014;42(1):173-87

  3. Chen CF, Chiou WF, Zhang JT. Comparison of the pharmacological effects of Panax ginseng and Panax quinquefolium. Acta Pharmacol Sin. 2008 Sep;29(9):1103-8

  4. Choi KT. Botanical characteristics, pharmacological effects and medicinal components of Korean Panax ginseng C A Meyer. Acta Pharmacol Sin. 2008 Sep;29(9):1109-18

  5. Brekhman II, Dardymov IV. New substances of plantorigin which increase non-specific resistance. Annu Rev Pharmacol 1969: 9: 419–30

  6. Bilia AR, Bergonzi MC. The G115 standardized ginseng extract: an example for safety, efficacy, and quality of an herbal medicine. J Ginseng Res. 2020 Mar;44(2):179-193

  7. Leung KW, Wong AS. Pharmacology of ginsenosides: a literature review. Chin Med. 2010 Jun 11;5:20

  8. Li W, Gu C, Zhang H, Awang DV, Fitzloff JF, Fong HH, van Breemen RB. Use of high-performance liquid chromatography-tandem mass spectrometry to distinguish Panax ginseng C. A. Meyer (Asian ginseng) and Panax quinquefolius L. (North American ginseng). Anal Chem. 2000 Nov 1;72(21):5417-22

  9. Lu G, Liu Z, Wang X, Wang C. Recent Advances in Panax ginseng C.A. Meyer as a Herb for Anti-Fatigue: An Effects and Mechanisms Review. Foods. 2021 May 10;10(5):1030

  10. Patel S, Rauf A. Adaptogenic herb ginseng (Panax) as medical food: Status quo and future prospects. Biomed Pharmacother. 2017 Jan;85:120-127

  11. Brekhman II. Panax ginseng. Leningrad: Gosudaarst Isdat et Med Lit; 1957

  12. https://opieka.farm/zen-szen-wlasciwy-panax-ginseng-c-a-meyer/