Miedź (Co) to niezbędny pierwiastek śladowy, potrzebny do prawidłowych funkcji pracy narządów, tkanek i przebiegu procesów metabolicznych. Jest elementem wspierającym układ odpornościowy, kostny, gospodarkę antyoksydacyjną oraz funkcje mózgu.

Z kompendium dowiesz się jak miedź działa na organizm, co wywołuje jego niedobór i nadmiar, gdzie się znajduje i jak go umiejętnie suplementować.



W artykule:

  • Funkcje i właściwości miedzi

  • Źródła miedzi

  • Miedź a skóra i zdrowie kobiet

  • Miedź – zdrowe i mocne kości

  • Miedź i gospodarka żelaza

  • Miedź i układ odpornościowy

  • Niedobór i nadmiar miedzi

  • Suplementacja i dawkowanie

  • Miedź a sport – najważniejsze kwestie



Organizm ludzki może zawierać od 50 do 120 mg miedzi, która magazynowana jest w organizmie głównie w mięśniach, kościach czy wątrobie. Organizm uwalnia miedź z tych struktur wg bieżących potrzeb i zapewnia odpowiednie stężenie w osoczu. (Olivares i wsp. 1996) Znajdujące się w diecie fityniany, wapń, witamina C mogą niestety hamować wchłanianie miedzi. Podobnie jest z cynkiem, szczególnie jego dużymi dawkami, stąd szczególnie w tym przypadku przydatna może okazać się suplementacja miedzią.

Miedź występuje w wodzie pitnej, a jej normy są kontrolowane przez WHO (Światową Organizację Zdrowia). Obecnie górna granica spożycia miedzi wynosi 2,0 ppm (2 mg / litr wody).



Funkcje i właściwości miedzi

Jedną z kluczowych funkcji miedzi jest wspieranie działania szlaków antyoksydacyjnych pomagających neutralizować wolne rodniki tlenowe. Miedź wspiera proces oddychania komórkowego, powstawanie krwinek czerwonych (wspiera funkcjonowanie gospodarki żelaza), czy syntezę neuroprzekaźników.

Miedź jest pierwiastkiem śladowym, potrzebnym w niewielkich ilościach. Bierze także udział w kontroli ciśnienia krwi oraz pomaga budować tkanki łączne w naczyniach tętniczych i sercu.

Właściwości miedzi obejmują również rolę funkcję regulatora proenzymów tj.: ferroksydaza (funkcje żelaza), tyrozynaza (tworzenie barwnika – melaniny), oksydaza lizylowa (budowa elastycznych tkanek łącznych), oksydaza cytochromu C (produkcja energii komórkowej), β-hydroksylaza dopaminy z oksydazą cytochromu C (funkcjonowanie układu nerwowego i mózgu), ceruloplazmina i dysmutaza ponadtlenkowa (rola antyutleniaczy).



Źródła miedzi

Dobrymi źródłami miedzi w diecie są m.in.: owoce morza (ostrygi, krewetki, małże, ośmiornice), wątroba (bydlęca, owcza), wołowina, podroby, orzechy (duże dawki znajdują się w nerkowcach), nasiona, suszone owoce, makrela i dorsz, udziec z kurczaka oraz indyka, przepiórka, grzyby (Shiitake), kasza gryczana, gorzka czekolada.

Źródłem miedzi jest także woda pitna. Jako ciekawostkę warto dodać, że woda może mieć niepożądany smak w przypadku, gdy miedź przekracza 2,5 mg / litr (stężenia wyższe mogą nawet zmieniać barwę wody na zielono-niebieski).



Miedź a skóra i zdrowie kobiet

Miedź pozwala lepiej sieciować tkanki łączne wzmacniając struktury białek kolagenowych. Poprawia także strukturę elastyny (zwiększając sprężystość i elastyczność skóry i włosów). Miedź zwiększa produkcję kolagenu i elastyny, a jak wiadomo, zarówno kolagen, jak i elastyna biorą również udział w produkcji tkanki kostnej. (Rucker i wsp. 1998)



Miedź – zdrowe i mocne kości

Miedź jest składnikiem biorącym udział w procesie wzmacniania kości – krzyżuje beleczki wewnątrz struktur kostnych oraz stymuluje komórki (osteoblasty). Okazuje się, że osoby z osteoporozą wykazują niższy poziom miedzi niż zdrowe osoby dorosłe. U kobiet dotkniętych osteoporozą przyjmowanie wapnia z miedzią pozwala zwiększyć gęstość kości.

Dane z badania National Health and Nutrition Examination Survey wskazuje, że spożycie miedzi jest dodatnio związane z gęstością mineralną kości (BMD) oraz ujemnie związane z ryzykiem osteoporozy osób dorosłych w Stanach Zjednoczonych. (Fan i wsp. 2022)



Miedź i gospodarka żelaza

Niski poziom miedzi może prowadzić do anemii. W takim wypadku samo żelazo, które przychodzi nam do głowy, nie załatwia problemu. W ostatnim wpisie poruszyliśmy temat, jakie produkty zawierają w sobie żelazo. Przydatna może okazać się porada lekarska i rozważenie suplementacji miedzią.

Miedź wspiera metabolizm żelaza pomagając efektywnie je wchłaniać i uwalniać. Pomaga także wbudować żelazo w cząsteczkę hemoglobiny (białka znajdującego się w krwinkach czerwonych). (Collins i wsp. 2010)

Regulacja miedzi i żelaza jest ściśle ze sobą powiązane ze względu na:

  1. Białko ceruloplazminę – odblokowuje uwalnianie żelaza z tkanek

  2. Hormon hepcydynę – hamuje uwalnianie żelaza do krwiobiegu

  3. Enzym hefajstynę – poprawia wiązanie żelaza i jego transport

Wg Myint i wsp. („Copper deficiency anemia: review article”) nawet osoby z wystarczającym poziomem żelaza mogą nadal cierpieć na anemię! Należy wówczas zbadać poziom miedzi, gdzie po konsultacji lekarskiej może okazać się pomocna suplementacja nie tylko żelaza, ale właśnie miedzi.



Miedź i odporność

Niedobór miedzi prowadzi do osłabienia funkcjonowania układu odpornościowego prowadząc do spadku ilości białych krwinek. Okazuje się, że za spadek funkcji immunologicznych może odpowiadać właśnie miedź, która związana jest ze spadkiem interleukiny II i obniżeniem proliferacji limfocytów T. (Percival i wsp. 1998). O tym, jak dbać o odporność dowiesz się zpoprzedniego artykułu.

Warto w przypadku problemów z odpornością zainteresować się również innymi możliwymi przyczynami, które mogą miedź związek z gospodarką żelaza i zwiększonym zapotrzebowaniem na miedź!



Niedobór i nadmiar miedzi

Choć niedobór miedzi zdarza się rzadko, może prowadzić do problemów ze zdrowiem (układem nerwowym, sercem, niedokrwistością, odpornością, kośćmi, itd.). Stan niedoboru miedzi może powodować podobne problemy neurologiczne takie jak w przypadku popularnego niedoboru witaminy B12.

Stany niedoboru miedzi mogą być obserwowane także w przypadku stosowania wysokich dawek cynku, co wywołuje powstawanie tzw. metalotioneiny, która wiąże się z miedzią i upośledza jej wchłanianie. (Palmiter i wsp. 1994)

Niedobór miedzi może wynikać z:

problemów z wchłanianiem miedzi (celiakii, choroby Crohna i innych chorób i zabiegów układu pokarmowego, nietolerancji glutenu),

wad genetycznych (choroba Menkesa),

problemów układu nerwowego (stany demielinizacji),

wysokiej podaży witaminy C i cynku,

wysokiego poziom stresu.

Wysoki poziom miedzi z kolei prowadzi do stanów zapalnych, czy anemii (megaloblastyczej, plastycznej) i białaczki szpikowej.



Suplementy z dodatkiem miedzi

Miedź jako dodatek występuje najczęściej jako składnik preparatów na stawy (regeneratorów stawów) wchodząc w skład złożonych preparatów zawierających kolagen i inne składniki wzmacniające struktury kostno-ścięgniste.

Wyższe dawki miedzi mogą również występować w witaminach dla kobiet / mężczyzn oraz w preparatach złożonych poprawiających gospodarkę żelaza oraz suplementach poprawiających wygląd skóry, włosów, czy paznokci.



Suplementy i dawkowanie

Warto pamiętać, że prawidłowe stężenie miedzi w organizmie to 12,6-25,2 µmol/l. Najczęściej suplementacja miedzi wynosi ~2 – 3 mg / dzień. W organizmie znajduje się do 120 mg miedzi, a dzienne zapotrzebowanie z diety wynosi ~0,7 – 1,3 mg / dzień. Tutaj znajdziesz wszystkie rodzaje miedzi.

Suplementując miedź, nie należy jednocześnie przyjmować suplementów cynku! W przypadku suplementacji trzeba zachować minimum 2 godzinny odstęp.

Pomimo, że miedź jest niezbędna organizmowi w niewielkich dawkach, istnieje szereg przyczyn powodujących zaburzenia jego wchłaniania. Suplementacja miedzią powinna być skonsultowana z lekarzem, który dobierze niezbędna dawkę, co zoptymalizuje proces leczenia i zapewni bezpieczeństwo.



Źródła

  1. Chhetri, S. K., Mills, R. J., Shaunak, S., & Emsley, H. C. A. (2014). Copper deficiency. BMJ, 348(jun17 2), g3691–g3691

  2. Gabreyes AA, Abbasi HN, Forbes KP, McQuaker G, Duncan A, Morrison I. Hypocupremia associated cytopenia and myelopathy: a national retrospective review. Eur J Haematol 2013;90:1-9

  3. Halfdanarson TR, Kumar N, Li CY, Phyliky RL, Hogan WJ. Hematological manifestations of copper deficiency: a retrospective review. Eur. J. Haematol. 2008;80:523-31

  4. Turnlund, J.R., Keyes, W.R., Kim, S.K., Domek, J.M., 2005. Long-term high copper intake: effects on copper absorption, retention, and homeostasis in men. Am. J. Clin. Nutr. 81, 822-828

  5. Gerd Herold, Jan Duława: Medycyna wewnętrzna: repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004

  6. Bonda, David J., et al. „Role of metal dyshomeostasis in Alzheimer`s disease.” Metallomics 3.3 (2011): 267-270

  7. Rondanelli M, Faliva MA, Infantino V, Gasparri C, Iannello G, Perna S, Riva A, Petrangolini G, Tartara A, Peroni G. Copper as Dietary Supplement for Bone Metabolism: A Review. Nutrients. 2021 Jun 29;13(7):2246

  8. Olivares M., Uauy R. Limits of metabolic tolerance to copper and biological basis for present recommendations and regulations. Am. J. Clin. Nutr. 1996;63:846S–852S

  9. Fan, Y., Ni, S. & Zhang, H. Związki spożycia miedzi z gęstością mineralną kości i osteoporozą u dorosłych: dane z badania National Health and Nutrition Examination Survey. Biol Trace Elem Res 200, 2062–2068 (2022)

  10. Rucker RB, Kosonen T, Clegg MS, Mitchell AE, Rucker BR, Uriu-Hare JY et al (1998) Copper, lysyl oxidase, and extracellular matrix protein cross-linking. Am J Clin Nutr 67(5 Suppl):996s– 1002s

  11. Palmiter RD. Regulation of metallothionein genes by heavy metals appears to be mediated by a zinc-sensitive inhibitor that interacts with a constitutively active transcription factor, MTF-1. Proc Natl Acad Sci U S A. 1994 Feb 15;91(4):1219-23. doi: 10.1073/pnas.91.4.1219

  12. Collins JF, Prohaska JR, Knutson MD. Metabolic crossroads of iron and copper. Nutr Rev. 2010 Mar;68(3):133-47

  13. Myint ZW, Oo TH, Thein KZ, Tun AM, Saeed H. Copper deficiency anemia: review article. Ann Hematol. 2018 Sep;97(9):1527-1534